Intervistë me Alfred Dukën: Letërsia gënjen për të thënë të vërtetën!

Nga një shkëndijë e vogël mund të lindë një univers i tërë. Kështu ka marrë jetë edhe “Teutana”, romani i parë i autorit Alfred Duka, që përmes fjalës kërkon të shpalosë njeriun në të gjitha dritëhijet e tij: dhimbjen, dashurinë dhe ato psherëtima të padukshme që mbeten në fund të shpirtit. Krahasuar me nobelistin italian Luigi Pirandellon, autori Duka na fton në një udhëtim të brendshëm përmes ndjesive dhe mendimeve që e mbajnë gjallë letërsinë. Në këtë bisedë të sinqertë, ai rrëfen për rrënjët e frymëzimit, për dyshimet që shoqërojnë çdo krijim, për marrëdhënien e njeriut me leximin në një botë gjithnjë e më të robëruar nga teknologjia, dhe mbi të gjitha, për besimin se “letërsia gënjen vetëm për të thënë të vërtetën”.
Në “Teutana” spikat mjeshtëria juaj si rrëfimtar dhe depërtues në jetën dhe psikologjinë e njeriut. Çfarë ju frymëzoi të zgjidhnit këtë qasje në rrëfim?
Nuk jam i sigurt nëse narrativa ime, konsiderohet mjeshtëri, megjithatë po e marrim veten me të mirë dhe le ta konsiderojmë ashtu. I lejoj vetes që të them se zotëroj njëfarë mjeshtërie në komunikimin verbal, të cilin e trashëgoj prej tim atë në një masë shumë të kufizuar, pasi ai ka qenë një mjeshtër i vërtetë, ndërkohë që nuk jam i sigurt nëse mund të quhet në të shkruar, narrativa ime mjeshtëri. Megjithatë, botimi i vëllimit të parë me tregime dhe novela, me titull “Bija e Pangjesë”, pas së cilës kam marrë shumë konsiderata dhe vlerësime ndoshta të papritura dhe sidomos përkthimi dhe botimi i saj në italisht, nga një prej shtëpive botuese në zë atje, së bashku një analizë të stilit të shkruar nga përkthyesja Jakova dhe veçanërisht me parathënien e redaktores së saj, zonjës Dr. Annitta De Mineo, e cila më ka krahasuar me Luigi Pirandellon, nobelistin italian, prej të cilit nuk kam lexuar asgjë për fat të keq, më ka dhënë njëfarë sigurie se edhe mund të bëhet fjalë për njëfarë mjeshtërie. Në jetë sigurisht që më tërheqin ngjarjet, por përmbi to, ajo që më intrigon më shumë, është bota e brendshme emocionale e personazheve që përfshijnë ato, si vuajtjet, dëshpërimet, urrejtja, dashuritë, ndjenjat dhe mbi të gjitha, psherëtimat që mbeten përjetë si precipitat në fund të shpirtit, në formën e plagëve a dhimbjeve. Këto përjetime më pas zbrazen si çlirim në formën e të shkruarit dhe mbase kjo është shndërruar në atë që ju e quani mjeshtri. Aq e vërtetë është kjo e fundit, sa që kam disa tregime, apo edhe ndonjë fragment në romanin “Teutana”, e kam shkruar me lot në sy, të cilat nuk i lexoj dot më. Shpesh herë një tregim, novelë, apo edhe roman qoftë, nis nga një gjë e vogël, sa një shkrepje, si në dashuri që mjafton për ndezjen e vetvetes, si nisje, pastaj brenda saj futen më të mëdha, e kështu deri në fund, siç thoshte Shvejku; brenda një globi të vogël, zhysim një më të madh se ai…
“Teutana” po përkthehet paralelisht në Itali. Si ndiheni për këtë hap, dhe cilët elemente duket se kanë befasuar më shumë përkthyesen?
Mendoj se pranimi për të përkthyer një vepër, aq më tepër prej një përkthyeseje të zëshme, siç është zonja Jakova, është një siguri që të bën të ndjehesh mirë, apo si të thuash, kalimi i filtrit të parë të sigurisë se ke bërë një gjë, ndërsa pranimi për t’u botuar, për më tepër prej një shtëpie botuese të mirë të një vendi të madh, si Italia, sigurisht që është një vlerësim më shumë. Përkthyesja përpara se ta përfundonte përkthimin e “Bijës së Pangjesë”, ka kërkuar për të më takuar dhe pas një dreke të gjatë po them, më tha, “Tani e kuptova mirë se si është shkruar ai vëllim”. Nuk e di se çfarë pati parasysh me këtë, megjithatë po jua sjell, siç më tha. Sidoqoftë do të tmerrohesha nëse shtëpia botuese italiane, më ka pranuar, si të thuash; për t’u njohur me ekzibicionin shqiptar, çka edhe kam dyshime se mund të jetë e vërtetë.
Ju keni shkruar tregime, novela dhe tashmë roman. Në cilin zhanër ndjeni se gjeni më së shumti veten?
Tregime kam shkruar disa, mbi njëzet me sa kujtoj, ndërsa novela pak më pak, kurse roman kam shkruar këtë që është botuar prej shtëpisë suaj “Mediaprint”, ndërsa i pari i shkruar këtu e dyzet vite më parë, ka lindur i vdekur, ose më saktë i vrarë prej meje, ndërkohë që kam në dorë një tjetër me titull ÇMENDINA, që besoj se do të jetë befasues. Deri më sot, novela është ajo që më pëlqen më shumë ta lëvroj, por ndoshta ndërroj qasje pas romanit të dytë.
Çfarë ju frymëzon më shumë kur shkruani?
Nuk mendoj se frymëzohem, më shumë ndjej të domosdoshme ta zbraz atë që është fermentuar, ndër vite së brendshmi, nga vuajtjet e mia, por dhe të atyre që janë bërë të miat, prej njerëzve dhe leximeve. Çdo ditë ndjej të domosdoshme të rilind dhe të kryqëzohem sërish, nën psherëtimën e asaj që dua të krijoj, si formë e përudhjes së vetes te të tjerët, te sa më shumë, nëse kam gjë për të thënë sigurisht. Mendoj se ndërmjet asaj që jemi dhe e mendojmë veten tonë, shtrihet fusha pjellore, ose shkretëtira e tartarëve të shkrimtarisë. Ne gjithmonë shtojmë ose fshehim diçka dhe nën këtë hark marshojnë ato që shkruajmë së bashku me krijuesin e tyre, varësisht prej lartësisë së harkut që i kemi ndërtuar vetes. Në dy raste gënjeshtrat vlejnë; kur konsiderohen letërsi dhe në paraqitjen e pavërtetë të vetes, apo një rrethane, për të mbërritur një qëllim. Letërsia gënjen për të thënë të vërtetën, kam lexuar diku.
Si lindi ideja e “Teutana” dhe pse mendoni se lexuesi duhet të zgjedhë të lexojë këtë roman?
“Teutana”, ka nisur si tregim, bazuar në një si barcaletë të treguar prej një miku shumë vite më parë, pastaj i nxitur nga një tjetër i cili më shtyu për ta zhvilluar më tej, mbërriti të merrte trajtën e një novele dhe duke ecur qorrazi kuturu, mbërriti në roman. Nuk di të them se përse lexuesi do të përzgjedh ta lexojë Teutanën, pasi kjo nuk është më në dorën time, por marr guximin të them se nuk ka për të qenë kohë e humbur.
Një kujtim personal gjatë shkrimit të këtij romani?
Mendoj se një njeri që dëshiron të ndajë me të tjerët botën si e ndjen dhe shikon ai, një prej formave, në mos më e shpeshta është të shkruarit. Ai që shkruan ngjan me një kambanë klithjesh që oshëtin sa mundet në eter tinguj që ka grumbulluar prej vetes dhe të tjerëve. Te lexuesit shkohet nëpërmjet përzierjes së ëndërrdehjes me të, pa qenë kurrë i sigurt se të dy shohim të njëjtin shenjt apo djallë, por që mbetet detyrim i tij, për t’i përafruar, a shpjeguar ëndrrën, se ajo mund të ngjasë. Vetja ime në këtë roman është si një nebulozë që mbështjell gjithçka, derisa largohet për të lënë ta shikojë lexuesi me sytë e tij atë që ka krijuar prej saj. Ndërsa nëse jam i shtrënguar për të deklaruar identitetin tim, ai gjendet përgjithësisht tek avokati, pasi ngjarjet e përshkruara, janë të përjetuara, sigurisht jo përpikshmërisht.
Si e shihni marrëdhënien që kanë njerëzit sot me leximin, dhe çfarë mesazhi do të donit t’i jepnit?
Teknologjia e viteve të fundit, e kam fjalën kryesisht për rrjetet sociale, e ka ndryshuar botën me shpejtësi marramendëse, duke e lënë të lexuarit e letërsisë disi pas. Kjo më dhemb, pasi po sjell një brez të industrializuar nga pikëpamja shpirtërore, e për të shkuar më tej frikem të shprehem, por mund të them se ato që do ta vuajnë për pasojë, kanë për të qenë femrat. E them këtë pasi ato janë dhe do të mbeten gjithmonë të lidhura me ndjesi të thella shpirtërore, derisa edhe ato fatkeqësisht nëse do të ndodhë të largohen nga letërsia si “mosozot”.
Kam për të thënë se dallimi ndërmjet atyre që lexojnë me të tjerët, bëhet vetëm prej të parëve, të cilët nuk kanë për t’u kuptuar kurrë prej këtyre të fundit, si shumicë fatkeqe.